По «Уставу о сибирских киргизах» уголовные дела рассматривались на основании:
A) «Яссы»
B) «Жеты Жаргы»
C) Шариата
D) Обычного права казахов
E) Законов Российской империи
Итак, нас спрашивают, на основании какого правового акта или нормы уголовные дела рассматривались по «Уставу о сибирских киргизах».
Давайте разберём варианты.
Вариант A – «Яссы». Яссы – это свод законов, действовавший у некоторых тюркских народов, но в данном контексте они не являлись основой для уголовных дел, рассматриваемых по данному уставу.
Вариант B – «Жеты Жаргы». Этот свод законов (буквально «семь правил») являлся важнейшей нормой казахского обычного права и традиционно применялся для разрешения споров и уголовных дел среди казахов, которых в русской историографии нередко называли сибирскими киргизами.
Вариант C – Шариат. Хотя исламское право использовалось в некоторых мусульманских сообществах, в случае «Устава о сибирских киргизах» именно шариат не был его основой.
Вариант D – Обычное право казахов. С одной стороны, этот термин тоже указывает на правовые нормы традиционного общества казахов. Однако конкретное название свода законов, согласно которому проводилось рассмотрение уголовных дел, именно – «Жеты Жаргы».
Вариант E – Законы Российской империи. Хотя Российская империя имела свои нормы, на основании которых рассматривались уголовные дела в рамках имперской юриспруденции, «Устав о сибирских киргизах» являлся самостоятельным документом, не опирающимся на имперское законодательство.
Таким образом, уголовные дела по «Уставу о сибирских киргизах» рассматривались на основании свода норм, известного как «Жеты Жаргы».
Мәтін бойынша сұрақ «Устав о сибирских киргизах» құжаты негізінде қылмыстық істерді шешу жолын сұрайды. Сұрақтағы жауап нұсқаларын бір-бірлеп талдап көрейік.
A) «Яссы»
– Бұл – Шыңғыс ханның қағидалары мен қағидалық жүйесін білдіретін кодекс, бірақ «Устав о сибирских киргизах» тарихи дереккөзге сәйкес, оның негізін «Яссадан» емес, басқа ұғым құраған.
B) «Жеты Жаргы»
– Бұл – қазақтардың дәстүрлі заңдарының бірі, яғни «жеті жарғы», ол нақты жүйе ретінде қазақ қоғамының құқықтық тәртібін анықтағы. Тарихи дереккөздерге сәйкес, «Устав о сибирских киргизах» осы дәстүрге сүйеніп құрылып, қылмыстық істер дәл осы негізде қаралған деп есептеледі.
C) Шариата
– Шариат – мұсылмандық құқықтық нормалар жинағы. Алайда, Сибирдегі киргиздердің жағдайында бұл негіз емес.
D) Обычного права казахов
– Бұл нұсқа нақтылы заңнаманың белгісіз, жалпы қазақтың әдет заңына сілтеме береді. «Жеты Жаргы» дәстүрлі қазақ заңдарының нақты бір бөлігі болғандықтан, бұл жауап сондай нақты емес.
E) Законов Российской империи
– Сибир және қазақ даласы тарихында Ресей империясының заңдары кейінірек енгізілген. Ал «Устав о сибирских киргизах» оның алдын алағыларынан әрі жергілікті заңдардан тұрады, сондықтан бұл жауап негізге сай емес.
Қорыта айтқанда, дереккөздері мен тарихты негізге алғанда, дұрыс жауап – B) «Жеты Жаргы».